Παραθέματα του Aleksandr Solzhenitsyn
- Τι μπορεί να μας διδάξει το “Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ”
(Κείμενο – πηγή : academyofideas.com)
Ο Aleksandr Solzhenitsyn, ο Ρώσος συγγραφέας του 20ού αιώνα, που είναι περισσότερο γνωστός για το βιβλίο του "Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ"(The Gulag Archipelago), περιγράφει στο εν λόγω βιβλίο του τη ζωή κάτω από τον κλοιό της απολυταρχικής κυβέρνησης. Ο Solzhenitsyn έγραψε το βιβλίο του ενώ εξέτιε την ποινή του στο σοβιετικό σύστημα φυλακών Γκουλάγκ. Ποιο ήταν το έγκλημά του; Έγραψε ένα γράμμα σε έναν φίλο. Το γράμμα αυτό υπεκλάπη από τις Σοβιετικές Αρχές, οι οποίες το καταδίκασαν ως αντισοβιετική προπαγάνδα, καθώς αστειευόταν για τον Στάλιν και επέκρινε το σοβιετικό καθεστώς. Ο Solzhenitsyn καταδικάστηκε σε οκτώ χρόνια φυλάκιση για την πράξη του αυτή (η ποινή του άρχισε το 1945), ωστόσο η σοβιετική κυβέρνηση πλήρωσε και αυτή ένα τίμημα, καθώς το βιβλίο του «Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ» βοήθησε στην ανατροπή τού καθεστώτος.
Αφού αποφυλακίστηκε, ο Solzhenitsyn ολοκλήρωσε το βιβλίο του που σύντομα μπήκε στο παράνομο δίκτυο της απαγορευμένης λογοτεχνίας. Μέχρι τις αρχές τής δεκαετίας του 1970, το βιβλίο του είχε ήδη βγει λαθραία από τη Ρωσία και το 1974 εκδόθηκε στα αγγλικά. Δεκαπέντε χρόνια αργότερα, το 1989, επετράπη τελικά η έκδοσή του στη Σοβιετική Ένωση.
«Μέχρι το Γκουλάγκ, οι κομμουνιστές και οι σύμμαχοί τους είχαν πείσει τους οπαδούς τους ότι οι κατηγορίες τού καθεστώτος ήταν, σε μεγάλο βαθμό, μια προπαγάνδα των μεγαλοαστών. . .» (Isaiah Berlin)
Ο Solzhenitsyn έδωσε από πρώτο χέρι μια περιγραφή της δυστυχίας, της ταλαιπωρίας και του θανάτου που προέκυψαν από τις ενέργειες του Σοβιετικού κράτους και με αυτόν τον τρόπο βοήθησε να αντιστραφεί η γενική πορεία των γεγονότων εναντίον των Σοβιετικών. Η μυθιστοριογράφος Doris Lessing έφτασε στο σημείο να υποστηρίξει ότι το βιβλίο "έριξε μια αυτοκρατορία". Όμως, το βιβλίο αυτό δεν είναι απλώς ένα ιστορικό ντοκουμέντο, αλλά χρησιμεύει και ως προειδοποίηση προς όλους όσους ευνοούν την ανάπτυξη της κρατικής εξουσίας ή το οικονομικό σύστημα του σοσιαλισμού. Ακολουθούν ορισμένα αποσπάσματα από το βιβλίο «Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ» που αφορούν τη σύγχρονη εποχή:
«Τίποτα δεν είναι ευκολότερο από το να χτυπάς το πόδι σου και να φωνάζεις: Αυτό είναι δικό μου! Είναι ασύγκριτα πιο δύσκολο να διακηρύξεις: Μπορείς να ζήσεις όπως θέλεις».
(Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ, 3ος τόμος)
Οι ευκαιρίες της ζωής είναι αντιστρόφως ανάλογες της κρατικής ισχύος· όσο περισσότερο το κράτος ασκεί έλεγχο, τόσο λιγότερη ελευθερία έχουν τα άτομα να διαμορφώνουν τη ζωή τους και τόσο περισσότερο η ζωή υποβάλλεται σε πειθαρχία από το ψυχρό χέρι των γραφειοκρατικών θεσμών.
«Να συνοψίσουμε όλη την ιστορία της Ρωσίας σε μία μόνο φράση; Είναι η χώρα των κατεπνιγμένων ευκαιριών».
(Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ, 3ος τόμος )
Στη Δύση, πολλοί άνθρωποι έχουν φαντασιώσεις για τον σοσιαλισμό/κομμουνισμό· ο Solzhenitsyn το έζησε, και εδώ είναι η περιγραφή του:
«Το κομμουνιστικό σύστημα είναι μια ασθένεια, μια πανούκλα που εξαπλώνεται στη γη εδώ και πολλά χρόνια, και είναι αδύνατο να προβλέψει κανείς ποιοι λαοί θα αναγκαστούν να βιώσουν αυτήν την ασθένεια από πρώτο χέρι. Ο λαός μου, οι Ρώσοι, υποφέρουν από αυτήν ήδη, εδώ και 60 χρόνια και λαχταρούν να θεραπευτούν. Και θα έρθει η μέρα που πράγματι θα θεραπευτούν
από αυτήν τη σοβιετική ασθένεια».
(Από ομιλία σε συνέλευση της πόλης Cavendish το 1977)
Όσο περισσότερη εξουσία παραχωρείται σε ένα κράτος, τόσο πιο αδίστακτοι γίνονται αυτοί που ασκούν τέτοιου μεγέθους εξουσία, κάτι που ο Solzhenitsyn παρατήρησε από πρώτο χέρι υπό τη σοβιετική κυριαρχία.
«Η απεριόριστη εξουσία στα χέρια περιορισμένων ανθρώπων οδηγεί πάντα στη σκληρότητα». (Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ, 2ος τόμος)
«Η πολιτική ιδιοφυΐα έγκειται στο να αποσπάς την επιτυχία ακόμη και από τα ερείπια του λαού».
(Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ, 1ος τόμος)
«Όχι, η παλιά παροιμία δεν λέει ψέματα: Αναζητήστε τους γενναίους στη φυλακή και τους
ηλίθιους ανάμεσα στους πολιτικούς ηγέτες»!
(Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ, 2ος τόμος )
Ο πολιτικός επιστήμονας RJ Rummel εκτιμά ότι οι κυβερνήσεις σκότωσαν πάνω από 200.000.000 δικούς τους πολίτες κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα. Είτε πρόκειται για τους εθνικοσοσιαλιστές (Ναζί) στη Γερμανία, είτε για τους κομμουνιστές στη Ρωσία και την Κίνα, είτε για το καθεστώς του Pol Pot στην Καμπότζη, είτε για το σημερινό κομμουνιστικό καθεστώς τής Βόρειας Κορέας, όσο πιο ισχυρό είναι το κράτος, τόσο μεγαλύτερα δεινά και θάνατο αφήνει στο πέρασμά του. Η διάπραξη του κακού σε τέτοια κλίμακα προϋποθέτει την πρόθυμη συμμετοχή πολλών μερών: είτε οι πολιτικοί που δίνουν τις εντολές, είτε οι γραφειοκράτες, η αστυνομία και οι δεσμοφύλακες που εκτελούν τις εντολές, οι ακαδημαϊκοί και οι ομιλητές που στήνουν την προπαγάνδα και διαδίδουν τα ψέματα προσπαθώντας να δικαιολογήσουν τις ενέργειες του κράτους. Ένα σημαντικό ερώτημα είναι τι οδηγεί τόσα πολλά άτομα να γίνονται συνεργοί σε αυτές τις πράξεις του κακού; Ακολουθούν μερικές από τις σκέψεις τού Solzhenitsyn πάνω σε αυτό το ερώτημα:
«Για να κάνει κάποιος το κακό, πρέπει πρώτα απ' όλα να πιστεύει ότι αυτό που κάνει είναι καλό, ή αλλιώς ότι είναι μια καλά μελετημένη πράξη σύμφωνη με τον φυσικό νόμο. Ευτυχώς, είναι στη φύση του ανθρώπου να αναζητά μια δικαιολογία για τις πράξεις του.
Ιδεολογία - αυτή είναι που δίνει στην κακή πράξη την πολυπόθητη δικαίωση και στον κακοποιό την απαραίτητη σταθερότητα και την αποφασιστικότητα. Αυτή είναι η κοινωνική θεωρία που βοηθά να φαίνονται οι πράξεις του καλές αντί για κακές, στα δικά του μάτια και στα μάτια των άλλων, ώστε να μην ακούει αποδοκιμασίες και κατάρες, αλλά να δέχεται επαίνους και τιμές. Κατ΄ αυτόν τον τρόπο ενίσχυσαν τις αποφάσεις τους οι εκπρόσωποι της Ιεράς Εξέτασης: επικαλούμενοι τον Χριστιανισμό. Με τον ίδιο τρόπο οι κατακτητές των ξένων χωρών εκθείασαν το μεγαλείο της πατρίδας τους, οι αποικιοκράτες τον πολιτισμό, οι Naζί την υπεροχή τής φυλής τους και οι Ιακωβίνοι (αρχικά αλλά και αργότερα) την ισότητα, την αδελφοσύνη και την ευτυχία των μελλοντικών γενεών.
Χάρη στην ιδεολογία, ο 20ός αιώνας έμελλε να βιώσει κακουργήματα σε μια κλίμακα που αντιστοιχεί σε εκατομμύρια ανθρώπους. Αυτό δεν μπορεί ούτε να το αρνηθεί, ούτε να το παρακάμψει, ούτε να το αποσιωπήσει κανείς. Πώς, λοιπόν, τολμάμε να επιμένουμε ότι οι κακοποιοί δεν υπάρχουν; Και ποιος ήταν αυτός που κατέστρεψε αυτά τα εκατομμύρια των ανθρώπων;
Χωρίς τους κακοποιούς δεν θα υπήρχε αρχιπέλαγος».
(Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ, 1ος τόμος)
Πώς μπορεί ένα άτομο να αντισταθεί στην τυραννία; Σε όλο το τρίτομο βιβλίο του «Αρχιπελάγος Γκουλάγκ», ο Solzhenitsyn δίνει κάποιες απαντήσεις: Ενισχύστε την ηθική αυτονομία· πείτε την αλήθεια· παραμείνετε επιφυλακτικοί απέναντι στις δικαιολογίες τής κρατικής εξουσίας. Και το πιο σημαντικό: Τραβήξτε μια ηθική γραμμή στην άμμο και θυμηθείτε ότι πράξεις που θα αρνιόσασταν να διαπράξετε με τη θέλησή σας, παραμένουν εξίσου ανήθικες όταν βρίσκονται κάτω από τις διαταγές του «ψυχρότερου όλων των ψυχρών τεράτων» (Nietzsche), του κράτους.
Αυτό είναι σίγουρα το κύριο πρόβλημα του 20ού αιώνα: Είναι επιτρεπτό να εκτελεί κανείς απλώς εντολές και να εμπιστεύεται τη συνείδησή του στην κηδεμονία κάποιου άλλου; Μπορεί ένας άνθρωπος να μην έχει δικές του ιδέες αναφορικά με το καλό και το κακό, και να τις αντλεί απλώς από τις έντυπες οδηγίες και τις προφορικές εντολές των ανωτέρων του; Όρκοι! Αυτές οι επίσημες δεσμεύσεις που εκφωνούνται με τρεμουλιαστή φωνή και προορίζονται να προστατεύσουν τον λαό από τους κακοποιούς: Δείτε πόσο εύκολα μπορούν να αποπροσανατολιστούν υποτασσόμενοι στην υπηρεσία των κακοποιών και να στραφούν εναντίον του λαού!
(Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ, 3ος τόμος)
Πρέπει να καταδικάσουμε δημόσια την ιδέα ότι κάποιοι άνθρωποι έχουν το δικαίωμα να καταπιέζουν άλλους. Με το να μην κάνουμε λόγο για το κακό, με το να το θάβουμε τόσο βαθιά μέσα μας που κανένα σημάδι του να μην εμφανίζεται στην επιφάνεια, το διαιωνίζουμε και τελικά θα αναδυθεί χιλιαπλάσια στο μέλλον.
(Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ, 1ος τόμος )
Και το ψέμα, στην πραγματικότητα, μας έχει οδηγήσει τόσο πολύ μακριά από μια φυσιολογική κοινωνία, που δεν μπορείς πλέον ούτε καν να προσανατολιστείς· στην πυκνή, γκρίζα ομίχλη του, δεν φαίνεται ούτε ένας στυλοβάτης.
Επιπλέον, ακόμη κι αν μας πρόσφεραν την ευκαιρία να μάθουμε την αλήθεια, θα ήθελε ο ελεύθερος λαός μας να τη μάθει; Ο Y.G. Oksman (ο οποίος εξέτισε μέρος της ποινής του στα Γκουλάγκ) επέστρεψε από τα στρατόπεδα το 1948 και δεν συνελήφθη πάλι, αλλά έζησε στη Μόσχα. Οι φίλοι και οι γνωστοί του δεν τον εγκατέλειψαν, αλλά τον βοήθησαν. Ωστόσο, δεν ήθελαν να ακούσουν τις αναμνήσεις του από τα στρατόπεδα! Διότι αν γνώριζαν γι' αυτό, πώς θα μπορούσαν να συνεχίσουν να ζουν;»
(Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ, 2ος τόμος)
Στη Σοβιετική Ένωση, δεν αντιστάθηκαν αρκετοί άνθρωποι, όταν ακόμα η αντίσταση ήταν μια δυνατότητα. Σε μια υποσημείωση του πρώτου τόμου «Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ», ο Solzhenitsyn είχε να πει τα εξής σχετικά με τη βαθιά λύπη που ο ίδιος και πολλοί Ρώσοι συμπατριώτες του βίωσαν, όταν συνειδητοποίησαν ότι θα μπορούσαν να είχαν γίνει περισσότερα πράγματα για να αποφευχθεί η κόλαση που κατέλαβε τη Ρωσία υπό την κυριαρχία των κομμουνιστών:
«Και πώς καήκαμε στα στρατόπεδα αργότερα, σκεπτόμενοι: Πώς θα ήταν τα πράγματα αν κάθε πράκτορας της Ασφάλειας, όταν έβγαινε τη νύχτα για να κάνει μια σύλληψη, δεν ήξερε αν θα επέστρεφε ζωντανός και αν έπρεπε να αποχαιρετήσει την οικογένειά του; Ή αν σε περιόδους μαζικών συλλήψεων -όπως για παράδειγμα συνέβηκε στο Leningrad, όταν συνέλαβαν το ένα τέταρτο ολόκληρης της πόλης- οι άνθρωποι δεν είχαν απλώς καθίσει στις κρυψώνες τους χλωμιάζοντας από τρόμο σε κάθε χτύπημα της πόρτας τού κάτω ορόφου και σε κάθε βήμα στη σκάλα, αλλά είχαν καταλάβει πως δεν είχαν τίποτα να χάσουν και γι’ αυτό είχαν στήσει με τόλμη στην κάτω αίθουσα μια ενέδρα μισής ντουζίνας ανθρώπων με τσεκούρια, σφυριά, τσιγκέλια ή ό,τι άλλο ήταν διαθέσιμο; Εξάλλου, ήξερες εκ των προτέρων ότι αυτοί οι γαλαζόσκουφοι έβγαιναν τη νύχτα χωρίς καλό σκοπό. Και μπορούσες να είσαι σίγουρος εκ των προτέρων ότι θα έσπαγες το κεφάλι ενός δολοφόνου. Και τι θα γινόταν με το Black Maria που καθόταν εκεί έξω στο δρόμο με έναν μοναχικό σοφέρ, τι θα γινόταν αν το είχαν διώξει ή αν του είχαν σκάσει τα λάστιχα. Τα Όργανα [σοβιετικοί κρατικοί θεσμοί] πολύ γρήγορα θα υφίσταντο έλλειψη αξιωματικών και μεταφορικών μέσων και, παρ' όλη τη δίψα του Στάλιν, η καταραμένη μηχανή θα μπορούσε να είχε σταματήσει!
Αν... αν... δεν αγαπούσαμε αρκετά την ελευθερία. Και ακόμη περισσότερο, δεν είχαμε επίγνωση της πραγματικής κατάστασης. Ξοδευτήκαμε σε ένα αχαλίνωτο ξέσπασμα το 1917 και μετά βιαστήκαμε να υποταχθούμε. Υποταχθήκαμε με ευχαρίστηση! ... Μας άξιζαν απλά και ξεκάθαρα όλα όσα συνέβησαν στη συνέχεια».
(Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ, 1ος τόμος)
Μετάφραση από το αγγλικό: Τέλης Παπαδάτος
Διορθώσεις: Ράνια Ιωακειμίδου
- Τι μπορεί να μας διδάξει το “Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ”
(Κείμενο – πηγή : academyofideas.com)
Ο Aleksandr Solzhenitsyn, ο Ρώσος συγγραφέας του 20ού αιώνα, που είναι περισσότερο γνωστός για το βιβλίο του "Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ"(The Gulag Archipelago), περιγράφει στο εν λόγω βιβλίο του τη ζωή κάτω από τον κλοιό της απολυταρχικής κυβέρνησης. Ο Solzhenitsyn έγραψε το βιβλίο του ενώ εξέτιε την ποινή του στο σοβιετικό σύστημα φυλακών Γκουλάγκ. Ποιο ήταν το έγκλημά του; Έγραψε ένα γράμμα σε έναν φίλο. Το γράμμα αυτό υπεκλάπη από τις Σοβιετικές Αρχές, οι οποίες το καταδίκασαν ως αντισοβιετική προπαγάνδα, καθώς αστειευόταν για τον Στάλιν και επέκρινε το σοβιετικό καθεστώς. Ο Solzhenitsyn καταδικάστηκε σε οκτώ χρόνια φυλάκιση για την πράξη του αυτή (η ποινή του άρχισε το 1945), ωστόσο η σοβιετική κυβέρνηση πλήρωσε και αυτή ένα τίμημα, καθώς το βιβλίο του «Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ» βοήθησε στην ανατροπή τού καθεστώτος.
Αφού αποφυλακίστηκε, ο Solzhenitsyn ολοκλήρωσε το βιβλίο του που σύντομα μπήκε στο παράνομο δίκτυο της απαγορευμένης λογοτεχνίας. Μέχρι τις αρχές τής δεκαετίας του 1970, το βιβλίο του είχε ήδη βγει λαθραία από τη Ρωσία και το 1974 εκδόθηκε στα αγγλικά. Δεκαπέντε χρόνια αργότερα, το 1989, επετράπη τελικά η έκδοσή του στη Σοβιετική Ένωση.
«Μέχρι το Γκουλάγκ, οι κομμουνιστές και οι σύμμαχοί τους είχαν πείσει τους οπαδούς τους ότι οι κατηγορίες τού καθεστώτος ήταν, σε μεγάλο βαθμό, μια προπαγάνδα των μεγαλοαστών. . .» (Isaiah Berlin)
Ο Solzhenitsyn έδωσε από πρώτο χέρι μια περιγραφή της δυστυχίας, της ταλαιπωρίας και του θανάτου που προέκυψαν από τις ενέργειες του Σοβιετικού κράτους και με αυτόν τον τρόπο βοήθησε να αντιστραφεί η γενική πορεία των γεγονότων εναντίον των Σοβιετικών. Η μυθιστοριογράφος Doris Lessing έφτασε στο σημείο να υποστηρίξει ότι το βιβλίο "έριξε μια αυτοκρατορία". Όμως, το βιβλίο αυτό δεν είναι απλώς ένα ιστορικό ντοκουμέντο, αλλά χρησιμεύει και ως προειδοποίηση προς όλους όσους ευνοούν την ανάπτυξη της κρατικής εξουσίας ή το οικονομικό σύστημα του σοσιαλισμού. Ακολουθούν ορισμένα αποσπάσματα από το βιβλίο «Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ» που αφορούν τη σύγχρονη εποχή:
«Τίποτα δεν είναι ευκολότερο από το να χτυπάς το πόδι σου και να φωνάζεις: Αυτό είναι δικό μου! Είναι ασύγκριτα πιο δύσκολο να διακηρύξεις: Μπορείς να ζήσεις όπως θέλεις».
(Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ, 3ος τόμος)
Οι ευκαιρίες της ζωής είναι αντιστρόφως ανάλογες της κρατικής ισχύος· όσο περισσότερο το κράτος ασκεί έλεγχο, τόσο λιγότερη ελευθερία έχουν τα άτομα να διαμορφώνουν τη ζωή τους και τόσο περισσότερο η ζωή υποβάλλεται σε πειθαρχία από το ψυχρό χέρι των γραφειοκρατικών θεσμών.
«Να συνοψίσουμε όλη την ιστορία της Ρωσίας σε μία μόνο φράση; Είναι η χώρα των κατεπνιγμένων ευκαιριών».
(Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ, 3ος τόμος )
Στη Δύση, πολλοί άνθρωποι έχουν φαντασιώσεις για τον σοσιαλισμό/κομμουνισμό· ο Solzhenitsyn το έζησε, και εδώ είναι η περιγραφή του:
«Το κομμουνιστικό σύστημα είναι μια ασθένεια, μια πανούκλα που εξαπλώνεται στη γη εδώ και πολλά χρόνια, και είναι αδύνατο να προβλέψει κανείς ποιοι λαοί θα αναγκαστούν να βιώσουν αυτήν την ασθένεια από πρώτο χέρι. Ο λαός μου, οι Ρώσοι, υποφέρουν από αυτήν ήδη, εδώ και 60 χρόνια και λαχταρούν να θεραπευτούν. Και θα έρθει η μέρα που πράγματι θα θεραπευτούν
από αυτήν τη σοβιετική ασθένεια».
(Από ομιλία σε συνέλευση της πόλης Cavendish το 1977)
Όσο περισσότερη εξουσία παραχωρείται σε ένα κράτος, τόσο πιο αδίστακτοι γίνονται αυτοί που ασκούν τέτοιου μεγέθους εξουσία, κάτι που ο Solzhenitsyn παρατήρησε από πρώτο χέρι υπό τη σοβιετική κυριαρχία.
«Η απεριόριστη εξουσία στα χέρια περιορισμένων ανθρώπων οδηγεί πάντα στη σκληρότητα». (Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ, 2ος τόμος)
«Η πολιτική ιδιοφυΐα έγκειται στο να αποσπάς την επιτυχία ακόμη και από τα ερείπια του λαού».
(Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ, 1ος τόμος)
«Όχι, η παλιά παροιμία δεν λέει ψέματα: Αναζητήστε τους γενναίους στη φυλακή και τους
ηλίθιους ανάμεσα στους πολιτικούς ηγέτες»!
(Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ, 2ος τόμος )
Ο πολιτικός επιστήμονας RJ Rummel εκτιμά ότι οι κυβερνήσεις σκότωσαν πάνω από 200.000.000 δικούς τους πολίτες κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα. Είτε πρόκειται για τους εθνικοσοσιαλιστές (Ναζί) στη Γερμανία, είτε για τους κομμουνιστές στη Ρωσία και την Κίνα, είτε για το καθεστώς του Pol Pot στην Καμπότζη, είτε για το σημερινό κομμουνιστικό καθεστώς τής Βόρειας Κορέας, όσο πιο ισχυρό είναι το κράτος, τόσο μεγαλύτερα δεινά και θάνατο αφήνει στο πέρασμά του. Η διάπραξη του κακού σε τέτοια κλίμακα προϋποθέτει την πρόθυμη συμμετοχή πολλών μερών: είτε οι πολιτικοί που δίνουν τις εντολές, είτε οι γραφειοκράτες, η αστυνομία και οι δεσμοφύλακες που εκτελούν τις εντολές, οι ακαδημαϊκοί και οι ομιλητές που στήνουν την προπαγάνδα και διαδίδουν τα ψέματα προσπαθώντας να δικαιολογήσουν τις ενέργειες του κράτους. Ένα σημαντικό ερώτημα είναι τι οδηγεί τόσα πολλά άτομα να γίνονται συνεργοί σε αυτές τις πράξεις του κακού; Ακολουθούν μερικές από τις σκέψεις τού Solzhenitsyn πάνω σε αυτό το ερώτημα:
«Για να κάνει κάποιος το κακό, πρέπει πρώτα απ' όλα να πιστεύει ότι αυτό που κάνει είναι καλό, ή αλλιώς ότι είναι μια καλά μελετημένη πράξη σύμφωνη με τον φυσικό νόμο. Ευτυχώς, είναι στη φύση του ανθρώπου να αναζητά μια δικαιολογία για τις πράξεις του.
Ιδεολογία - αυτή είναι που δίνει στην κακή πράξη την πολυπόθητη δικαίωση και στον κακοποιό την απαραίτητη σταθερότητα και την αποφασιστικότητα. Αυτή είναι η κοινωνική θεωρία που βοηθά να φαίνονται οι πράξεις του καλές αντί για κακές, στα δικά του μάτια και στα μάτια των άλλων, ώστε να μην ακούει αποδοκιμασίες και κατάρες, αλλά να δέχεται επαίνους και τιμές. Κατ΄ αυτόν τον τρόπο ενίσχυσαν τις αποφάσεις τους οι εκπρόσωποι της Ιεράς Εξέτασης: επικαλούμενοι τον Χριστιανισμό. Με τον ίδιο τρόπο οι κατακτητές των ξένων χωρών εκθείασαν το μεγαλείο της πατρίδας τους, οι αποικιοκράτες τον πολιτισμό, οι Naζί την υπεροχή τής φυλής τους και οι Ιακωβίνοι (αρχικά αλλά και αργότερα) την ισότητα, την αδελφοσύνη και την ευτυχία των μελλοντικών γενεών.
Χάρη στην ιδεολογία, ο 20ός αιώνας έμελλε να βιώσει κακουργήματα σε μια κλίμακα που αντιστοιχεί σε εκατομμύρια ανθρώπους. Αυτό δεν μπορεί ούτε να το αρνηθεί, ούτε να το παρακάμψει, ούτε να το αποσιωπήσει κανείς. Πώς, λοιπόν, τολμάμε να επιμένουμε ότι οι κακοποιοί δεν υπάρχουν; Και ποιος ήταν αυτός που κατέστρεψε αυτά τα εκατομμύρια των ανθρώπων;
Χωρίς τους κακοποιούς δεν θα υπήρχε αρχιπέλαγος».
(Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ, 1ος τόμος)
Πώς μπορεί ένα άτομο να αντισταθεί στην τυραννία; Σε όλο το τρίτομο βιβλίο του «Αρχιπελάγος Γκουλάγκ», ο Solzhenitsyn δίνει κάποιες απαντήσεις: Ενισχύστε την ηθική αυτονομία· πείτε την αλήθεια· παραμείνετε επιφυλακτικοί απέναντι στις δικαιολογίες τής κρατικής εξουσίας. Και το πιο σημαντικό: Τραβήξτε μια ηθική γραμμή στην άμμο και θυμηθείτε ότι πράξεις που θα αρνιόσασταν να διαπράξετε με τη θέλησή σας, παραμένουν εξίσου ανήθικες όταν βρίσκονται κάτω από τις διαταγές του «ψυχρότερου όλων των ψυχρών τεράτων» (Nietzsche), του κράτους.
Αυτό είναι σίγουρα το κύριο πρόβλημα του 20ού αιώνα: Είναι επιτρεπτό να εκτελεί κανείς απλώς εντολές και να εμπιστεύεται τη συνείδησή του στην κηδεμονία κάποιου άλλου; Μπορεί ένας άνθρωπος να μην έχει δικές του ιδέες αναφορικά με το καλό και το κακό, και να τις αντλεί απλώς από τις έντυπες οδηγίες και τις προφορικές εντολές των ανωτέρων του; Όρκοι! Αυτές οι επίσημες δεσμεύσεις που εκφωνούνται με τρεμουλιαστή φωνή και προορίζονται να προστατεύσουν τον λαό από τους κακοποιούς: Δείτε πόσο εύκολα μπορούν να αποπροσανατολιστούν υποτασσόμενοι στην υπηρεσία των κακοποιών και να στραφούν εναντίον του λαού!
(Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ, 3ος τόμος)
Πρέπει να καταδικάσουμε δημόσια την ιδέα ότι κάποιοι άνθρωποι έχουν το δικαίωμα να καταπιέζουν άλλους. Με το να μην κάνουμε λόγο για το κακό, με το να το θάβουμε τόσο βαθιά μέσα μας που κανένα σημάδι του να μην εμφανίζεται στην επιφάνεια, το διαιωνίζουμε και τελικά θα αναδυθεί χιλιαπλάσια στο μέλλον.
(Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ, 1ος τόμος )
Και το ψέμα, στην πραγματικότητα, μας έχει οδηγήσει τόσο πολύ μακριά από μια φυσιολογική κοινωνία, που δεν μπορείς πλέον ούτε καν να προσανατολιστείς· στην πυκνή, γκρίζα ομίχλη του, δεν φαίνεται ούτε ένας στυλοβάτης.
Επιπλέον, ακόμη κι αν μας πρόσφεραν την ευκαιρία να μάθουμε την αλήθεια, θα ήθελε ο ελεύθερος λαός μας να τη μάθει; Ο Y.G. Oksman (ο οποίος εξέτισε μέρος της ποινής του στα Γκουλάγκ) επέστρεψε από τα στρατόπεδα το 1948 και δεν συνελήφθη πάλι, αλλά έζησε στη Μόσχα. Οι φίλοι και οι γνωστοί του δεν τον εγκατέλειψαν, αλλά τον βοήθησαν. Ωστόσο, δεν ήθελαν να ακούσουν τις αναμνήσεις του από τα στρατόπεδα! Διότι αν γνώριζαν γι' αυτό, πώς θα μπορούσαν να συνεχίσουν να ζουν;»
(Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ, 2ος τόμος)
Στη Σοβιετική Ένωση, δεν αντιστάθηκαν αρκετοί άνθρωποι, όταν ακόμα η αντίσταση ήταν μια δυνατότητα. Σε μια υποσημείωση του πρώτου τόμου «Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ», ο Solzhenitsyn είχε να πει τα εξής σχετικά με τη βαθιά λύπη που ο ίδιος και πολλοί Ρώσοι συμπατριώτες του βίωσαν, όταν συνειδητοποίησαν ότι θα μπορούσαν να είχαν γίνει περισσότερα πράγματα για να αποφευχθεί η κόλαση που κατέλαβε τη Ρωσία υπό την κυριαρχία των κομμουνιστών:
«Και πώς καήκαμε στα στρατόπεδα αργότερα, σκεπτόμενοι: Πώς θα ήταν τα πράγματα αν κάθε πράκτορας της Ασφάλειας, όταν έβγαινε τη νύχτα για να κάνει μια σύλληψη, δεν ήξερε αν θα επέστρεφε ζωντανός και αν έπρεπε να αποχαιρετήσει την οικογένειά του; Ή αν σε περιόδους μαζικών συλλήψεων -όπως για παράδειγμα συνέβηκε στο Leningrad, όταν συνέλαβαν το ένα τέταρτο ολόκληρης της πόλης- οι άνθρωποι δεν είχαν απλώς καθίσει στις κρυψώνες τους χλωμιάζοντας από τρόμο σε κάθε χτύπημα της πόρτας τού κάτω ορόφου και σε κάθε βήμα στη σκάλα, αλλά είχαν καταλάβει πως δεν είχαν τίποτα να χάσουν και γι’ αυτό είχαν στήσει με τόλμη στην κάτω αίθουσα μια ενέδρα μισής ντουζίνας ανθρώπων με τσεκούρια, σφυριά, τσιγκέλια ή ό,τι άλλο ήταν διαθέσιμο; Εξάλλου, ήξερες εκ των προτέρων ότι αυτοί οι γαλαζόσκουφοι έβγαιναν τη νύχτα χωρίς καλό σκοπό. Και μπορούσες να είσαι σίγουρος εκ των προτέρων ότι θα έσπαγες το κεφάλι ενός δολοφόνου. Και τι θα γινόταν με το Black Maria που καθόταν εκεί έξω στο δρόμο με έναν μοναχικό σοφέρ, τι θα γινόταν αν το είχαν διώξει ή αν του είχαν σκάσει τα λάστιχα. Τα Όργανα [σοβιετικοί κρατικοί θεσμοί] πολύ γρήγορα θα υφίσταντο έλλειψη αξιωματικών και μεταφορικών μέσων και, παρ' όλη τη δίψα του Στάλιν, η καταραμένη μηχανή θα μπορούσε να είχε σταματήσει!
Αν... αν... δεν αγαπούσαμε αρκετά την ελευθερία. Και ακόμη περισσότερο, δεν είχαμε επίγνωση της πραγματικής κατάστασης. Ξοδευτήκαμε σε ένα αχαλίνωτο ξέσπασμα το 1917 και μετά βιαστήκαμε να υποταχθούμε. Υποταχθήκαμε με ευχαρίστηση! ... Μας άξιζαν απλά και ξεκάθαρα όλα όσα συνέβησαν στη συνέχεια».
(Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ, 1ος τόμος)
Μετάφραση από το αγγλικό: Τέλης Παπαδάτος
Διορθώσεις: Ράνια Ιωακειμίδου
Κατεβάστε το άρθρο ως αρχείο κάνοντας κλικ στον παρακάτω σύνδεσμο
| Παραθέματα_Γκουλάγκ.pdf |
